02 nov 2007 Licht in de duisternis op De Nieuwe Ooster
De Nieuwe Ooster in de Amsterdamse Watergraafsmeer. Voor de 3e vindt ‘Herinnering Verlicht’ plaats, een bijzondere herdenkingsavond plaats, met vuur en licht, muziek en kunst. Lees verder…
Het is wintertijd. Op deze plek werd vorige week Jan Wolkers nog gecremeerd. Het wordt donker vanaf een uur of half zes. De normale openingstijden van De Nieuwe Ooster zijn van negen uur s’ochtends tot vijf uur s’avonds , maar vandaag is een uitzondering gemaakt, want het is ‘Herinnering Verlicht’. Met honderden stormlampen om de vier meter, wordt de wandelroute aangeduid. Bij de ingang gooien medewerkers brandstof op de vuurkorven, zodat ze goed oplaaien. Iedereen blijft stilstaan bij dit schouwspel.
“Altijd mooi, kijken naar vuur”, zegt iemand zachtjes in de menigte. “De Nieuwe Ooster is de enige plek in Amsterdam waar op 33 hectare grond geen lantaarnpalen staan. Dat is echt uniek voor Amsterdam. Het is hier ’s nachts pikkedonker”, legt een medewerker uit die aan het eind van de aula kaarsjes uitdeelt aan elke bezoeker. “Als je van de route af wilt wijken om een graf te bezoeken, moet je een zaklamp nemen!” luidt zijn advies.”
Hoewel ik dat geloof niet heb, ben ik blij dat ik gekomen ben
Lichtkunstwerken
Als een rups van licht gaat een stoet mensen door de duisternis. De hele route wordt de bezoeker geleid langs lichtkunstwerken, verhalenvertellers naar muziekoptredens. Ook naar het vernieuwde asbestemmingsgebied, want hier kunnen nabestaanden een wens of een gedicht voor hun dierbare op een stuk gekleurd papier schrijven dat vervolgens in een schaaltje rond een kaars op het water gezet wordt.
Als afgevallen herfstblaadjes drijven de woorden op het water. Het kabbelende water van de donkere vijver is zo na een tijdje verlicht met vele gekleurde kaarsjes. Via de laan naar de hemel wandelt de stroom mensen door. Aangekomen bij de strooiweide zegt een vrouw met een hondje tegen haar gezelschap: “Ik wil eigenlijk niet dat we met Jopie over dit veldje lopen, anders zitten er allemaal delen van mensen aan zijn pootjes”.
Ik wil eigenlijk niet dat we met Jopie over dit veldje lopen, anders zitten er allemaal delen van mensen aan zijn pootjes.
Heilige grond
Dit jaar is gekozen voor poëzie van nabestaanden op de strooiweide. “Iets luchtigs”, legt Carla van der Elst uit, communicatie adviseur van De Nieuwe Ooster. “We hebben eerst voorzichtig gepolst of nabestaanden hier iets voor voelden. We proberen nabestaanden overal zoveel mogelijk bij te betrekken. Het enthousiasme bleek enorm te zijn. We hebben de gedichten in een cirkel opgehangen boven de strooiweide. We zien deze weide toch als een soort heilige grond.”
Voor alle Amsterdammers
De organisatie van de herdenkingsavond verwacht een hoge opkomst. “Voorgaande jaren nodigden we nabestaanden uit via de lokale media en de jaarlijkse nieuwsbrief die we sturen aan nabestaanden. Er kwamen zo’n 1000 mensen op af”, aldus Van der Elst. “Dit jaar verwachten we er meer. Voor het eerst is gekozen om zo’n 7000 nabestaanden persoonlijk uit te nodigen middels een ansichtkaart.” ‘Herinnering Verlicht, Allerzielen 2007’ vermeldt de titel op de kaart.
Hoewel het onderschrift ‘Allerzielen 2007’ luidt, is bewust niet gekozen om de herdenkingsavond plaats te laten vinden op 2 november, de datum waarom de Rooms-katholieke Hoogtijdag Allerzielen plaatsheeft. “De Nieuwe Ooster wil zich niet profileren als een katholieke begraafplaats, maar als een gemeentelijke: één voor alle Amsterdammers”, legt Van der Elst uit.
Amsterdam is een wereldstad. Dat zie je terug in de afkomst van de overledenen. Naast Nederlanders worden Surinaamse, Chinese, Sinti, Roma, Islamitische, Ghanese en Hindoestaanse Amsterdammers begraven of gecremeerd op De Nieuwe Ooster. Ieder krijgt hier de ruimte om op eigen wijze rituelen uit te voeren en aan zijn verdriet uiting te geven. Herdenken wordt in de verschillende culturen anders beleefd en met deze diversiteit is op ‘Herinnering Verlicht’ ook rekening gehouden.
Bazuinmuziek
Zo zijn er diverse muzikanten die verschillende muziekstijlen spelen, waaronder Surinaamse bazuinmuziek en er worden verhalen verteld. Eén van de vertellers komt uit Nigeria. Hij vertelt Afrikaanse verhalen over de dood en afscheid nemen. “We zien al een tijd dat er behoefte is aan nieuwe rituelen rondom de dood”, aldus Van der Elst. “Vooral voor mensen die geen geloof aanhangen is dit belangrijk.”
Twee broers afkomstig uit Amsterdam zijn voor de eerste keer aanwezig bij ‘Herinnering verlicht’. “Mijn vader is vorig jaar overleden en mijn moeder in 2004”, zegt de oudste van de twee, die ongeveer een jaar of veertig is. Hij doet de bovenste knoop van zijn jas dicht. “We kenden het nog niet, maar we hebben het niet nodig om onze ouders te gedenken”, vult de jongste aan. “Ik heb er gemengde gevoelens over”, zegt de oudere broer. “Ik vraag me af wat mensen hier komen doen. Ik heb het idee dat veel mensen gewoon komen kijken wat er zoal gebeurt, misschien uit sensatie.” “Normaal komen we eigenlijk altijd overdag, maar eng is het niet in het donker, aldus de jongste broer.”
Chocolademelk en glühwein
Bij de eindplek is een reactietafel ingericht. Er klinken warme tonen uit een contrabas. Er wordt chocolademelk en glühwein uitgedeeld. Tussen de vuurkorven kunnen bezoekers op even gaan zitten om de ervaring op zich in te laten werken. De wasem komt uit ieders mond. Het is koud, maar zo voelt het niet, want met al de vuurkorven die aangewakkerd worden, voelt het aangenaam. Het is een bizarre sfeer. Tussen de graven, verzeild op een open plek, verlichte plek in het donkere bos, een slokje glühwein, weemoedig verzonken met een blik in het vuur…
Sfeerverhogend
Een Nederlandse vrouw van een jaar of vijftig met lang grijs haar heeft zich op de kou voorbereid en draagt een wollen mutsje. Ze wil haar nieuwe zwarte pantalon niet vies maken op de bankjes gemaakt van halve boomstammen. Ze blijft rechtop staan met een bekertje chocolademelk in haar hand. Ze vertelt: “Ik ben in mijn eentje gekomen voor mijn moeder die een jaar geleden gecremeerd is. Ik ben enig kind. Ik heb nog niet beslist waar ik haar as wil uitstrooien. Ik wil hierover goed nadenken. Mijn vader heb te snel verstrooid en daar heb ik spijt van gehad. Hoewel ik dat geloof niet heb, ben ik blij dat ik gekomen ben. Gezellig is het hier niet, maar sfeerverhogend is het wel. Vooral de muziek.”
“Alleen als ik huil, voel ik haar een beetje
Gele en roze bloemen
De Surinaamse Morea is gekomen met haar broertje, moeder en tantes voor haar oma die vier jaar geleden is overleden. “Ik vond het heel leuk vanavond”, vertelt Morea bij de uitgang. “We kregen allemaal een kaarsje. Als ik geld had gehad had ik daar gele en roze bloemen gekocht en zo’n mooie gekleurde grafkaars”, en ze wijst naar het bloemenstalletje voor de hoofdingang van de begraafplaats dat nog steeds goede zaken doet.
Morea vervolgt: “Ik heb geen wenswoorden op het water voor oma gezet in de vijver, want we zijn daar niet geweest.” We hebben wel het graf schoongemaakt.“ Op de vraag of ze haar oma nog veel mist, knikt ze bevestigend. “Maar ik zou de geest van oma wel beter willen voelen. Alleen als ik huil, voel ik haar een beetje.” Morea en haar familie kijken nog even naar boven als er weer een Thaise vuurballon overvliegt, die als herdenkingsballon is opgelaten. Het zijn de herinneringen aan de overledenen die mensen samenbrengen.
Over Allerzielen
Allerzielen wordt gevierd op 2 november en is een Rooms-katholieke dag van gebed voor overledenen waarvan de gelovigen menen dat zij nog niet in het hiernamaals zijn. Daarbij hoort ook een bezoek door nabestaanden aan het kerkhof, een traditie die tot op de dag van vandaag op vele plaatsen wordt voortgezet. Het bidden voor de overledenen stamt uit omstreeks de 2e eeuw voor Christus. Men geloofde dat de overledenen hierdoor van hun zonden zouden worden vrijgesproken.
© Muriel Van Peteghem, 2 november 2007
Foto door Mike Labrum via Unsplash
Geen reactie's